سل
سل یک بیماری عفونی شایع، و در بسیاری از موارد مرگبار است. این بیماری توسط گونههای مختلف میکوباکتریا، بهطور معمول «مایکوباکتریوم توبرکلوزیس» ایجاد میشود. سل بهطور معمول به ششها حمله میکند، اما بر قسمتهای دیگر بدن نیز میتواند تأثیر گذار باشد. وقتی افرادی که عفونت سلی فعال دارند سرفه، عطسه، یا بزاق خود را از طریق هوا منتقل میکنند سل از طریق هوا پخش میشود. اغلب عفونتها بدون علامت و پنهان هستند. اما معمولاً از هر ده عفونت نهفته یک عفونت در نهایت پیشرفت کرده و به بیماری فعال تبدیل میشود. اگر سل درمان نشود، بیش از ۵۰٪ از افرادی که به آن آلوده میشوند را به کام مرگ میکشاند.
علائم و نشانهها
نشانههای عمده انواع و مراحل سل ارائه شدهاست. بسیاری از علائم با انواع دیگر همپوشانی دارند، در حالی که بقیه بیشتر (اما نه بهطور کامل) ویژه انواع خاصی هستند. انواع مختلف میتوانند بهطور همزمان وجود داشته باشند.
حدود ۵–۱۰٪ از افرادی که HIV ندارند، اما آلوده به سل هستند در طول عمر خود دچار بیماری فعال میشوند. در مقابل، ۳۰٪ از افرادی که آلوده به HIV و سل هستند دچار بیماری فعال میگردند. سل میتواند هر قسمتی از بدن را آلوده کند، اما معمولاً در ریهها رخ میدهد (شناخته شده به عنوان سل ریوی). سل خارج ریوی زمانی رخ میدهد که سل به خارج از ریهها نفوذ میکند. سل خارج ریوی همچنین میتواند همزمان با سل ریوی وجود داشته باشد. علائم و نشانههای عمومی عبارتند از تب، لرز، تعریق شبانه، از دست دادن اشتها، کاهش وزن، و خستگی مفرط. همچنین پدیده انگشت چماقی قابل توجهی نیز میتواند رخ دهد.
ریوی
اگر یک عفونت سل فعال شود، در حدود ۹۰٪ از مردم در ریهها بروز میکند. علائم میتواند شامل درد قفسه سینه و سرفههای طولانی باشد که تولید خلط میکنند. در حدود ۲۵٪ از افراد هیچ علائمی ندارند (یعنی آنها «بدون علامت» باقی میمانند). گاهی اوقات، افراد دچار سرفههای خونین در مقادیر کم میشوند. در موارد نادر، عفونت میتواند به تضعیف شریان ریوی بینجامد، که منجر به خونریزی شدید به نام آنوریسم راسموسن میشود. سل میتواند تبدیل به یک بیماری مزمن شده و باعث زخمهای گسترده در نرمه فوقانی ریهها شود. قسمت فوقانی ریهها بیشتر تحت تأثیر قرار میگریند.دلیل آن بهطور کامل روشن نیست. شاید قسمت فوقانی ریهها به دلیل جریان هوای بهتر یا خروجی ضعیف غدد لنفاوی بیشتر تحت تأثیر قرار میگیرند.
خارج ریوی
در ۱۵–۲۰٪ از موارد فعال، عفونت به خارج از اندامهای تنفسی گسترش مییابد که باعث بروز انواع دیگر سل میشود به سلی که خارج از اندامهای تنفسی رخ میدهد، «سل خارج ریوی» گفته میشود. سل خارج ریوی بهطور معمول در افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند و کودکان رخ میدهد. سل خارج ریوی در بیش از ۵۰٪ از افرادی که HIV دارند دیده میشود. مکانهای عفونت قابل توجه خارج ریوی عبارتند از: شش شامه (در پلورزی (آماس شامه ریه) سلی)، سیستم عصبی مرکزی (در مننژیت سلی)، و سیستم لنفاوی (در سل غدد لنفاوی گردن). از میان مکانهای دیگر سل خارج ریوی در دستگاه ادراری تناسلی (در سل ادراری تناسلی) و در استخوانها و مفاصل (در سل ستون فقرات) نیز اتفاق میافتد. هنگامی که این بیماری در استخوان هم گسترش مییابد، آن را به عنوان «سل استخوانی» نیز میشناسند،که نوعی از استئومیلیت (کورک استخوانی) میباشد. یک نوع بالقوه جدی تر و شایع سل، سل «منتشر» نام دارد، که معمولاً به عنوان سل ارزنی یا میلیاری ومنتشر شناخته شدهاست. سل ارزنی در حدود ۱۰٪ از موارد سل خارج ریوی را تشکیل میدهد.
عوامل خطر ساز
عوامل متعددی مردم را بیشتر مستعد ابتلا به عفونت سل مینمایند. مهمترین عامل خطر ساز در سراسر جهان HIV است؛ ۱۳٪ درصد از تمام موارد ابتلا به سل آلوده به ویروس HIV هستند.این مشکل در کشورهای جنوب صحرای آفریقا، که در آن نرخ HIV بالاست شایع است. سل به ازدحام بیش از حد و تغذیه نامناسب بسیار مرتبط است. این ارتباط باعث میشود سل یکی از بیماریهای فقر اصلی باشد. این دسته از افراد در معرض خطر بالایی برای عفونت سل قرار دارند: افرادی که مواد مخدر ممنوع تزریق میکنند، ساکنان و کارگران و کارمندان مکانهایی که در آن افراد آسیب پذیر تجمع میکنند (به عنوان مثال، زندانها و پناهگاههای مخصوص بی خانمانها)، افرادی که فقیر هستند و به مراقبتهای پزشکی مناسب دسترسی ندارند، اقلیتهای قومی با خطر بالا، بچهها در تماس نزدیک با افراد با خطر بالا، و ارائه دهندگان مراقبتهای بهداشتی که در خدمت این افراد میباشد. بیماری ریوی مزمن، یکی دیگر از عوامل خطر ساز قابل توجه است. بیماری سیلیکوز خطر را حدوداً ۳۰ برابر میکند. افرادی که سیگار میکشند نسبت به غیر سیگاریها تقریباً دو برابر در معرض خطر ابتلا به سل هستند. بیماریهای دیگر نیز میتوانند خطر ابتلا به سل را افزایش دهند، از جمله اعتیاد به الکل و دیابت قندی (خطر را سه برابر میکند). برخی داروها، مانند کورتیکواستروئیدها و اینفیلیکسیماب (یک آنتی بادی مونوکلونال ضد αTNF)، به خصوص در جوامع توسعه یافته از عوامل خطر ساز بسیار مهم هستند.همچنین، یک استعداد ژنتیکی نیز وجود دارد، اما دانشمندان مشخص نکردهاند که چقدر مهم است.
انتقال
هنگامی که افراد مبتلا به سل فعال آواز بخوانند، سرفه، عطسه، صحبت، یا تف کند، آنها قطرات عفونی معلق در هوا به قطر ۰٫۵ تا ۵ میکرومتر را پخش میکنند. تنها یک عطسه میتواند تا ۴۰٬۰۰۰ قطره را منتشر کند.هر قطره میتواند بیماری را منتقل کند زیرا دوز عفونی سل بسیار پایین است. (کسی که کمتر از ۱۰ باکتری را استنشاق کند میتواند آلوده شود).
مردمی که در تماسهای طولانی مدت، مکرر، یا نزدیک با افراد مبتلا به سل هستند در معرض خطر آلوده شدن به عفونت، با نرخ عفونت حدود ۲۲ درصد میباشند. یک فرد مبتلا به سل فعال، اما درمان نشده میتواند ۱۰–۱۵ نفر (یا بیشتر) را در هر سال آلوده کند. بهطور معمول، تنها افراد دارای سل فعال این بیماری را انتقال میدهند. تصور نمیشود که افراد مبتلا به عفونت نهفته مسری باشند. احتمال انتقال از فردی به فرد دیگر به عوامل متعددی بستگی دارد. این عوامل عبارتند از تعداد قطرات عفونی که حامل منتشر میکند، کارآمدی تهویه محیط زیست افراد، مدت زمان در معرض قرار گرفتن، میزان واگیردار بودن گونه «M. tuberculosis»، و سطح ایمنی در فرد غیرآلوده. برای جلوگیری از آبشار شیوع فرد به فرد، افراد مبتلا به سل فعال («آشکار») را جدا کنید و آنها را تحت رژیمهای داروی ضد سل قرار دهید. پس از حدود دو هفته درمان مؤثر، بهطور کلی افراد مبتلا به عفونت فعال غیر مقاوم برای دیگران مسری نخواهند بود. اگر کسی آلوده شود، بهطور معمول سه تا چهار هفته طول میکشد تا شخص به تازگی آلوده شده به اندازه کافی برای انتقال بیماری به دیگران مسری شود.
بیماری زایی
در حدود ۹۰٪ درصد از افرادی که مبتلا به «M. tuberculosis» هستند عفونت سل نهفته بدون علامت دارند (که گاهی اوقات LTBI نامیده میشود). این افراد در طول عمر خود تنها ۱۰٪ شانس پیشرفت عفونت نهفته به بیماری سل فعال آشکار را دارند.[۴۴] برای افراد مبتلا به HIV، خطر اینکه آنها به سل فعال مبتلا شوند به نزدیک ۱۰٪ در سال میرسد. اگر درمان مؤثر داده نشود، میزان مرگ و میر در موارد سل فعال تا ۶۶٪ میباشد.
عفونت سل وقتی که میکوباکتریها به حبابچههای ریوی میرسد شروع میشود، جایی که آنها به endosomes از ماکروفاژهای آلوئولی حمله کرده و در داخل آن تکثیر میشوند. محل اولیه عفونت در ریهها، معروف به «کانون گان»، یا در قسمت فوقانی لوب تحتانی، یا در قسمت تحتانی لوب فوقانی واقع شدهاست. سل ریهها میتواند از طریق عفونت از جریان خون نیز ایجاد شود، که به عنوان کانون سیمون شناخته شدهاست. یک عفونت کانون سیمون بهطور معمول در بالای ریه دیده میشود. این انتقال خونی میتواند بیماری را به محلهای دور تر از جمله غدد لنفاوی محیطی، کلیهها، مغز، و استخوانها نیز گسترش دهد. سل بر تمام قسمتهای بدن تأثیر میگذارد، هر چند به دلایل نامعلوم به ندرت قلب، عضلات اسکلتی، لوزالمعده، یا تیروئید را تحت تأثیر قرار میدهد.
سل به عنوان یکی از بیماریهای التهابی گرانولومــاتوز دستهبندی میشود. ماکروفاژها، T لنفوسیتها، B لنفوسیتها، و فیبروبلاستها از جمله سلولهایی هستند که جمع میشوند تا گرانولومها را تشکیل دهند. لنفوسیتها ماکروفاژهای آلوده را احاطه میکنند. گرانولوم از انتشار میکوباکتریها جلوگیری کرده و یک محیط محلی را برای تعامل سلولهای سیستم ایمنی بدن فراهم مینماید. باکتریها در داخل گرانولوم میتوانند ساکت بمانند، که منجر به عفونت نهفته میشود. یکی دیگر از ویژگیهای گرانولومها توسعه مرگ سلولی غیرطبیعی (نکروز) در مرکز برآمدگیها است. برای چشم غیر مسلح، این نکروز، بافتی نرم، شبیه پنیر سفید دارد و نکروز پنیری نامیده میشوند.
باکتریهای سل میتوانند از یک منطقه آسیب دیده بافت وارد جریان خون شود. آنها میتوانند در سراسر بدن گسترش یافته و کانونهای متعدد عفونت را ایجاد کنند، که مانند برآمدگیهای کوچک سفید در بافتها دیده میشوند. این نوع شدید از بیماری سل سل ارزنی نامیده میشود. این شکل از سل بیشتر در کودکان و افراد مبتلا به HIV شایع است. افراد مبتلا به سل منتشر، حتی با درمان هم میزان مرگ و میر بالایی دارند (حدود ۳۰٪).
در بسیاری از مردم، عفونت ظهور و افول دارد. تخریب و نکروز بافت اغلب با بهبود و فیبروز متعادل میشود. بافت متأثر، با جای زخم و حفرههای پر شده با مواد نکروز پنیری جایگزین میشود. در بیماری فعال، برخی از این حفرهها به راههای هوایی نایژهها پیوسته و این مواد میتوانند با سرفه کردن بیرون بریزند. این مواد حاوی باکتری زنده هستند و میتوانند عفونت را پخش کنند. درمان با آنتی بیوتیکهای مناسب، باکتریها را میکشد و امکان بهبودی را فراهم میکند. هنگامی که بیماری درمان شد، مناطق آسیب دیده توسط بافتهای همبند جای زخم جایگزین میشوند.
تشخیص
سل فعال
«میکوباکتریوم توبرکلوسیس» (به رنگ قرمز) در خلط
تشخیص سل فعال صرفاً بر اساس علائم و نشانهها دشوار است. همچنین تشخیص بیماری در افرادی که دچار دپرسیون ایمنی هستند نیز مشکل است. با این حال، افرادی که دارای علائم بیماری ریوی یا علائم مزاجی هستند که بیش از دو هفته ادامه مییابند ممکن است سل داشته باشند. یک عکس از قفسه سینه با پرتو ایکس و چند کشت خلط برای باسیلهای اسید فاست بهطور معمول بخشی از ارزیابی اولیه میباشند. آزمونهای اینترفرون گاما ترشح شده (IGRAها) و آزمونهای پوستی توبرکولین در جوامع در حال توسعه مفید نیستند. IGRAها در افراد مبتلا به HIV نیز محدودیتهای مشابهی دارند.
یک تشخیص قطعی سل زمانی انجام میشود که «M. tuberculosis» در یک نمونه بالینی شناسایی شود (برای مثال، خلط چرک، یا یک بیوپسی از بافت). با این حال، روند دشوار کشت برای این ارگانیسم دارای رشد آهسته میتواند دو تا شش هفته برای کشت خون یا خلط طول بکشد. از این رو، درمان اغلب قبل از تأیید کشتها آغاز میشود.
آزمونهای تقویت اسید نوکلئیک و آزمایش آدنوزین آمیناز میتوانند سل را به سرعت تشخیص دهند. با این حال، این آزمایشها بهطور مداوم توصیه نمیشوند چرا که آنها به ندرت چگونگی درمان یک فرد را تغییر میدهند. آزمایش خون برای تشخیص آنتی بادیها دقیق یا حساس نیستند، بنابراین توصیه نمیشوند.
سل نهفته
تست پوستی توبرکولین مانتو
تست پوستی توبرکولین مانتو اغلب برای غربالگری افراد در معرض خطر بالای بیماری سل استفاده میشود. این تست میتواند در افراد مبتلا به سارکوئیدوز، لنفوم هوچکین، و سوء تغذیه به صورت کاذب منفی باشد. مهمتر از همه، این تست میتواند در افرادی که سل فعال دارند به صورت کاذب منفی باشد. سنجش اینترفرون گامای آزاد (IGRAها) در یک نمونه خون برای افرادی که تست مانتو مثبت دارند توصیه میشود. IGRAها تحت تأثیر ایمنسازی یا اکثر میکوباکتریهای زیستمحیطی قرار نمیگیرند، بنابراین آنها نتایج مثبت کاذب کمتری ارائه میکنند. با این حال آنها تحت تأثیر «M. szulgai»، «M. marinum» و «M. kansasii» قرار میگیرند. IGRAها زمانی که همراه با تست پوستی استفاده میشوند میتوانند حساسیت بیشتری داشته باشند. اما وقتی IGRAها به تنهایی استفاده میشوند میتوانند حساسیت کمتری نسبت به تست پوستی داشته باشند.
پیشگیری
تلاش برای جلوگیری و کنترل سل بر واکسیناسیون نوزادان و تشخیص و درمان مناسب موارد فعال متکی میباشد. سازمان بهداشت جهانی (WHO) موفقیتهایی را در رژیمهای درمانی بهبود یافته به دست آورده است. کاهش کوچکی در تعداد موارد دیده شدهاست.
واکسنها
تا سال ۲۰۱۱، تنها واکسن سل موجود(Bacillus Calmette-Guérin یا ب.ث. ژ) میباشد. BCG در برابر بیماریهای منتشر شده در دوران کودکی مؤثر است، اما حفاظت متناقضی را در برابر ابتلا به سل ریوی ایجاد میکند.[۶۵] با این حال، این گستردهترین واکسن مورد استفاده در سراسر جهان است، که بیش از ۹۰٪ از همه کودکان را واکسینه میکند. با این حال، ایمنی ایجاد شده توسط آن بعد از حدود ده سال کاهش مییابد. سل در اکثر نقاط کانادا، بریتانیا، و ایالات متحده شایع نیست، بنابراین BCG فقط برای افرادی که در معرض خطر بالا قرار دارند استفاده میشود. یکی از دلایل عدم استفاده از واکسن این است که باعث میشود تست پوستی توبرکولین مثبت کاذب شود، که این آزمون را برای غربالگری این بیماری بیفایده مینماید. واکسنهای جدید در دست تهیه هستند.
بهداشت عمومی
سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۹۳ سل را «وضعیت اضطراری برای بهداشت جهانی» اعلام کرد. در سال ۲۰۰۶، مشارکت توقف سل، طرح جهانی برای متوقف کردن سل را مطرح کرد که قرار است تا سال ۲۰۱۵ جان ۱۴ میلیون نفر را حفظ کند. تعدادی از اهداف تعیین شده به احتمال زیاد تا سال ۲۰۱۵ حاصل نمیشوند، این امر بیشتر به دلیل افزایش سل مرتبط با HIV و ظهور سل مقاوم در برابر چند دارو (MDR-TB) میباشد. سیستم طبقهبندی سل که جامعه بیماریهای صدری آمریکا آن را تهیه کردهاست در برنامههای بهداشت عمومی استفاده میشود.
مدیریت
درمان سل از آنتی بیوتیکها برای از بین بردن باکتریها استفاده میکند. درمان مؤثر سل مشکل است که به دلیل ساختار غیرمعمول و ترکیب شیمیایی دیواره سلولی میکوباکتریومی میباشد. دیواره سلولی داروها را بیرون نگه میدارد و باعث میشود که بسیاری از آنتی بیوتیکها بیاثر شوند. دو آنتی بیوتیکی که بیشترین استفاده را دارند ایزونیازید و ریفامپیسین هستند و درمان میتواند ماهها ادامه یابد.[۴۱] در درمان سل نهفته معمولاً تنها از یک آنتی بیوتیک استفاده میشود. بیماری سل فعال، به منظور کاهش خطر ایجاد مقاومت در برابر آنتی بیوتیک در باکتری، با ترکیبی از چند آنتی بیوتیک بهتر درمان میشود. افراد مبتلا به عفونت نهفته نیز درمان میشوند تا از ابتلای آنها به بیماری سل فعال در آینده جلوگیری شود. WHO درمان با مشاهده مستقیم را توصیه میکند. در این روش درمانی، ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی مصرف دارو توسط فرد را مشاهده مینماید. هدف کاهش تعداد افرادی است که آنتی بیوتیکها را بهطور مناسب مصرف نمیکنند. با این حال، شواهد برای حمایت از درمان با مشاهده مستقیم ضعیف است. روشهایی که به مردم یادآوری میکند که درمان بسیار مهم است مؤثر میباشند.
شروع جدید
در سال ۲۰۱۰، درمان توصیه شده برای سل ریوی تازه بروز کرده، ترکیبی از آنتی بیوتیکها به مدت شش ماه میباشد. برای دو ماه اول، ریفامپیسین، ایزونیازید، پیرازینامید و اتامبوتول تجویز شود. در چهار ماه بعد، تنها ریفامپیسین و ایزونیازید تجویز شود. در صورتی که مقاومت به ایزونیازید بالا باشد، میتوان به جای آن از اتامبوتول در چهار ماه پایانی استفاده کرد.
مقاومت به دارو
مقاومت اولیه هنگامی رخ میدهد که فرد به یک گونه مقاوم سل مبتلا میشود. فرد مبتلا به سل کاملاً حساس (مستعد) ممکن است در طول درمان دچار مقاومت ثانویه (اکتسابی) شود. یک فرد در صورتی که از رژیم تجویز شده بهطور مناسب پیروی نکند (عدم تطابق)، یا اگر از داروهایی با کیفیت پایین استفاده کند، ممکن است به دلیل درمان نامناسب دچار مقاومت ثانویه شود. سل مقاوم در برابر دارو، یک مسئله جدی در بهداشت عمومی بسیاری از کشورهای در حال توسعه است. درمان سل مقاوم در برابر دارو طولانیتر است و به داروهای گرانتر نیاز دارد. MDR-TB به عنوان مقاومت در برابر دو داروی مؤثر رده اول سل: ریفامپیسین و ایزونیازید، تعریف شدهاست. سل بسیار مقاوم در برابر دارو در برابر سه یا بیشتر از سه مورد از شش کلاس داروهای رده دوم مقاوم است.سل کاملاً مقاوم در برابر دارو نسبت به تمام داروهایی که در حال حاضر استفاده میشود مقاوم است. سل کاملاً مقاوم در برابر دارو برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ در ایتالیا مشاهده شد، اما از آن به بعد تا سال ۲۰۱۲ بهطور گسترده گزارش نشده است. موارد multidrug-resistant TB) MDR-TB) در سال ۲۰۱۳ حدود ۳٫۵٪ در موارد جدید و ۲۰٫۵٪در موارد قدیمی و قبلی بودهاست. پیشبینی میشد حدود۳۰۰/۰۰۰ مورد MDR-TB در سال ۲۰۱۳ وجود داشته باشند که ۱۳۶۰۰۰ نفر شناسایی و گزارش شدندیعنی در حدود ۴۵٪ موارد.